Een stressvrije lagere school: kan dat?

Robbe (10 j) viert zondag Sinterklaas met zijn familie, hét kinderfeest van het jaar. Maar dit jaar stopt het voor Robbe vroeger, hij moet nog zijn toets Frans van maandag nog herhalen. Zijn zenuwen overschaduwen het plezier van die nieuwe speelgoedauto – op afstandsbediening! Meer en meer leerlingen uit de lagere school krijgen zoals Robbe te maken met stress. “Alles geeft stress vandaag en overal komen we spanning tegen, dat is net zo op de speelplaats en achter de schoolbanken. Om er als school iets aan te doen, moet je je afvragen vanwaar die stress komt”, vindt An Soontjens, coördinator van de stressvrije lagere school in Tienen, De Toverwijzer.

“Overal komen we spanning en stress tegen.”

Kinderpsycholoog Anne Hermans staat al 30 jaar in het vak en bijna dagelijks helpt ze kinderen met stress. “Ik zie zoveel stresssymptomen bij kinderen terugkeren. Ik hoor klachten van buikpijn en moeilijk slapen door stress, paniekaanvallen en bij kleine jongetjes vaak agressie. Het is heel belangrijk om die stress aan te pakken, anders belandt het kind in een burn-out. De laatste vijf jaar is er al heel wat positief veranderd in het onderwijs, maar sommige dingen kunnen nog steeds beter.”

Stress in verschillende soorten en maten

Ook leerkrachten merken het stressprobleem op. “In mijn klas voel ik het duidelijk wanneer er stress speelt,” zegt meester Bart Verschueren over zijn klas van het zesde leerjaar in de Sint-Anna School in Baal, “voor een moeilijke wiskundetoets bijvoorbeeld, worden sommige kinderen muisstil, andere gedragen zich afwezig en zitten met hun gedachten ergens anders of doen juist heel lastig.”

“We moeten kinderen verder duwen dan ze gewoon zijn”

Volgens hem hoort stress deels bij het leerproces: “We moeten kinderen verder duwen dan ze gewoon zijn en zo in een ongemakkelijke situatie brengen. Zo gaat dat om iets nieuws te leren. Daar kan dan stress bij komen kijken.”

Die stress bestempelt kinderpsycholoog Hermans als positieve stress die het kind verder brengt en motiveert. Maar op school duikt er ook steeds meer negatieve stress op, die kinderen net demotiveert. “Het verschil zit in de hoeveelheid stress. Als een kind te veel stress heeft, gaat dat het kind net remmen. Kinderen lopen helemaal vast door te veel stress.”

Huiswerk schrappen?

Hermans: “Huiswerk staat fel ter discussie omdat het leidt tot stress. Veel gezinnen die ik in mijn praktijk zie, hebben problemen met huiswerk. Ouders zijn moe, het kind is moe en moet dan een huistaak maken. Die taak zou eigenlijk vijf minuten duren, maar leidt nu tot twintig minuten ruzie. Vanuit mijn ervaring, vindt ik dat scholen huiswerk moeten schrappen.”

“Agenda’s van kinderen zijn overbelast”

Meester Bart gaat niet akkoord: “Volgens mij zit het probleem niet in die ene taak, maar ligt het aan de agenda’s van kinderen die overbelast zijn. Vaak verwachten ouders dat hun kinderen perfect piano kunnen spelen, master halen in woordkunst en een triatlon kunnen afleggen. En bovenop alle hobby’s en verplichtingen, komt dan een huistaak, wat er te veel aan is. Opvallend is dat de kinderpsychologe zegt dat het gezin het huiswerk niet aankan, en niet het kind. Ik geloof dat taken kinderen echt helpen en soms rust kunnen geven. Sommige leerlingen vragen zelfs om meer taakjes om te weten dat ze zich goed voorbereid hebben. Zo vermindert huiswerk soms stress en zorgt het voor zekerheid.”

Of kinderen wel of niet huiswerk moeten krijgen, blijft een groot discussiepunt.

De Toverwijzer, de stressvrije school in Tienen, zocht een gulden middenweg: “Wij plannen op het eind van de dag een herhalingsmomentje in, dat we heli-times noemen. We vertellen de kinderen dat we opstijgen in een helikopter om samen terug te kijken naar de leerstof van de dag. Zo is herhalingswerk thuis niet meer nodig. We geven wel nog andere taken om bijvoorbeeld lezen en rekenen gewoon te worden. Maar die taken proberen we te beperken.”

Groeimeters en smileys

Uit een enquête van de Vlaamse Scholierenkoepel blijkt dat punten op school tot de meeste stress leidt, iets waar lagere scholen volgens Soontjens van De Toverwijzer mee komaf moeten maken. Ze vertelt over hun radicale afkeer voor punten: “Wij geven ook toetsen en halen de gewone eindtermen, maar de punten vallen bij ons helemaal weg. In plaats daarvan werken we met groeimeters waarop de kinderen zelf kunnen kleuren hoe ver ze denken dat ze staan na een toets. Daarna houdt de leraar met alle leerlingen individueel een reflectiemoment. Samen bespreken ze dan wat er goed zit en wat nog beter kan. Een punt vertelt je niet wat je kan en wat niet, hé?”

Ook kinderpsycholoog Hermans gelooft niet in cijfers: “Kleine aanpassingen in het onderwijs kunnen een groot verschil maken. Zo geven veel scholen geen gemiddeldes meer maar een streefcijfer, iets wat de druk en stress verlicht. Nog een stapje verder is bijvoorbeeld werken met smileys in plaats van een punt, volgens mij is dat een goed alternatief.”

Smileys kunnen punten vervangen en stress verlichten.

“Als meester wil ik tonen dat kinderen niet perfect hoeven te zijn, ze moeten enkel hun best doen. Elk kind heeft andere hulp nodig om goed te kunnen leren. Wij moeten daar als leerkracht mee naar zoeken en begeleiden waar kan”, vindt Verschueren.

Stress niet vermijden

Hermans stelt dat stress vermijden onmogelijk is: “Het is heel moeilijk om stress echt dieper aan te pakken als je voor een klas staat. Want wat het ene kind stress geeft, helpt het andere kind net vooruit. Stel dat je tijdens een toets een tijdlijn op het bord tekent en per kwartiertje een stukje wegveegt, dan kan de ene leerling hier juist rust in vinden, maar de andere hier net helemaal door panikeren.”

“Het is de taak van de school om kinderen sterk in hun schoenen te laten staan”

Op dat probleem biedt Soontjens een antwoord: “We kunnen nooit alle stress overal wegwerken. In onze school gaan we dat ook niet proberen, maar we geven kinderen de tools om te kunnen omgaan met die stress. We leren hen mediteren, relativeren en mild communiceren zodat ze stress het hoofd kunnen bieden.”

Lagere scholen kunnen stress verminderen door kleine aanpassingen door te voeren. Het huiswerk kan herdacht worden, het puntensysteem geüpdatet. Maar stress zal er altijd (in bepaalde maten) blijven, achter het bureau of op de speelplaats. Soontjens: “Daarom is het de taak van de school om kinderen sterk in hun schoenen te laten staan en hen te leren hoe ermee om te gaan.”

Tekst: Nelke Roose, foto bovenaan: Paige Bollman op Flickr (CC BY 2.0)